🌐 بررسی تنش میان ایران و ترکیه
#یادداشت_تحلیلی
✍ نویسنده ؛ امیر عسگر
🔴 تحولات مسئله کردها و بازتعریف روابط ایران و ترکیه در بستر نظم نوین منطقه‌ای
📃 مقدمه ؛
📌 در این مقاله، به بررسی تحولات اخیر روابط ایران و ترکیه در پرتو تغییرات ژئوپلیتیکی در سوریه، عراق و منطقه قفقاز پرداخته شده است. تمرکز اصلی مقاله بر نقش مسئله کردها به‌عنوان متغیری کلیدی در روابط دو کشور است که از بستر همکاری به محور تقابل بدل شده است. نویسنده تلاش دارد با بهره‌گیری از منابع تحلیلی معتبر، سناریوهای محتمل در روابط آینده تهران و آنکارا را ارزیابی کند و دلایل واگرایی اخیر در مواضع طرفین را در چارچوب تحولات منطقه‌ای و فشارهای بین‌المللی تحلیل نماید.
🧭 روابط تاریخی ایران و ترکیه، همواره ترکیبی از همکاری و رقابت ژئوپلیتیکی بوده است. این روابط پیچیده، به‌ویژه در حوزه‌های امنیتی، همواره تحت تأثیر تحولات منطقه‌ای در سوریه، عراق و قفقاز جنوبی قرار داشته است. یکی از اصلی‌ترین زمینه‌های همکاری میان دو کشور، مسئله کردها بود؛ تهدیدی مشترک که باعث ایجاد نوعی هم‌راستایی امنیتی میان تهران و آنکارا شد.
⚖️ با این حال، تحولات میدانی در سوریه به‌ویژه پس از تضعیف دولت بشار اسد، معادلات منطقه‌ای را تغییر داد. قدرت‌گیری بازیگران جدید و تلاش کشورهای منطقه‌ای برای بازتعریف نقش خود، موجب شد تا مسئله کردها نه‌تنها بستر همکاری، بلکه به گسل تقابلی میان ایران و ترکیه تبدیل شود. این مقاله با تحلیل داده‌های سیاسی، نظامی و رسانه‌ای، به بررسی این روند دگرگونی و پیامدهای آن بر ثبات منطقه می‌پردازد.
۱. تحولات سوریه و تغییر موازنه قدرت
📉 پس از کاهش نفوذ دولت پیشین سوریه، که متحد اصلی ایران محسوب می‌شد، ساختار سیاسی جدیدی در سوریه شکل گرفت. ترکیه با حمایت از برخی گروه‌های اپوزیسیون، نقشی فعال در شکل‌دهی به دولت جدید ایفا کرد. این در حالی است که ایران، ضمن مخالفت با فروپاشی محور مقاومت در سوریه، تلاش داشت نقش خود را حفظ کند .
🧩 از مهم‌ترین تحولات، توافق اخیر میان نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) و دولت موقت سوریه بود. بر اساس این توافق، نیروهای SDF در ارتش ملی جدید ادغام شده و کنترل گذرگاه‌های مرزی و منابع نفتی به دولت مرکزی واگذار شد؛ اقدامی که به‌شدت مورد حمایت ترکیه قرار گرفت.
۲. تحرکات منطقه‌ای ترکیه در قبال گروه‌های کردی
🛡️ ترکیه سیاست فشار فزاینده علیه پ.ک.ک و گروه‌های وابسته به آن در عراق و سوریه را دنبال کرده است. این سیاست همزمان با رویکرد مصالحه‌جویانه‌ای از سوی برخی گروه‌های کردی همچون اعلام آمادگی پ.ک.ک برای تغییر ساختار و فعالیت سیاسی، شرایط را برای بازتعریف توازن قوا در منطقه فراهم کرده است (ICG, 2025).
⚠️ ایران نیز با توجه به تنوع قومی داخلی و خطر سرایت ناآرامی‌های قومی، سیاستی محتاطانه در قبال تحولات کردها اتخاذ کرده و بر وحدت ملی، حاکمیت دولت‌های مرکزی و مقابله با تجزیه‌طلبی تأکید دارد .
۳. تنش‌های دیپلماتیک و مواضع طرفین
📣 روابط دیپلماتیک میان ایران و ترکیه در ماه‌های اخیر دچار تنش شده است. اظهارات صریح وزیر خارجه ترکیه درباره مداخله ایران در امور سوریه و احتمال حمایت از کردها، با واکنش رسانه‌ای و سیاسی در ایران مواجه شد. این تنش‌ها در بستر رقابت راهبردی در عراق و سوریه، زمینه‌ساز افزایش بی‌اعتمادی میان دو کشور شده است.
۴. سناریوهای پیش‌رو در روابط ایران و ترکیه
🧮 دو سناریوی اصلی برای آینده روابط تهران و آنکارا متصور است:
سناریوی اول، تشدید رقابت و ورود به فاز تنش امنیتی و دیپلماتیک است؛ به‌ویژه اگر ترکیه از ظرفیت سازمان کشورهای تُرک و رسانه‌های فارسی‌زبان برای تأثیرگذاری در فضای داخلی ایران بهره گیرد.
سناریوی دوم، حفظ روابط بر اساس منافع اقتصادی، انرژی و ضرورت‌های ژئوپلیتیکی است. ترکیه هنوز به تحریم‌های غرب علیه ایران نپیوسته و همچنان شریک تجاری مهمی برای ایران محسوب می‌شود. تداوم این همکاری می‌تواند از تشدید تنش‌ها جلوگیری کند (Kardaş & Özcan, 2022).
🔚در انتها ؛
⚖️ روابط ایران و ترکیه در مرحله‌ای حساس از تحولات تاریخی خود قرار دارد. در حالی که مسئله کردها در گذشته بستر همکاری میان دو کشور بود، اکنون به گره‌گاهی در روابط بدل شده است. با این حال، ملاحظات اقتصادی، فشارهای بین‌المللی و تهدیدات مشترک می‌تواند انگیزه‌ای برای حفظ روابط متوازن باشد. مسیر آینده روابط تهران و آنکارا به میزان توان دو کشور در مدیریت بحران‌ها و هم‌زمانی منافع بستگی دارد.
منابع:
Yildiz, K. (2020). The Kurds in Turkey: EU Accession and Human Rights. Pluto Press.
Rafati, N. (2021). Iran's Strategy in Syria. International Crisis Group.
Al-Monitor (2025). "SDF and Syrian Interim Government Reach Integration Deal."
International Crisis Group (ICG) (2025). Turkey’s Kurdish Conflict: A Path Forward.
Ehteshami, A. (2019). Middle East Politics: Iran, Iraq, and the Gulf. Routledge.
Rasanah Center for Iranian Studies (2025). "The Kurdish Issue: From Cooperation to Contention Between Ankara and Tehran."
Kardaş, T. & Özcan, M. (2022). Turkey-Iran Relations in the Changing Middle East. SETA Foundation.
متن کامل مقالات و یادداشت های مجموعه مکتب سلیمانی