#مهم
#تحلیل_مقاله

✍ امیر عسگر

🔴 بحران جمعیت در ایران؛ واقعیت آماری یا پروژه‌ای هدفمند؟


مقدمه:

در شرایط حساس کنونی، دشمن از همه ابعاد و ابزارها بهره‌برداری می‌کند تا نقاط ضعف کشور را بزرگ‌نمایی و از آن علیه ملت استفاده کند. یکی از این حوزه‌ها، موضوع کاهش نرخ باروری و بحران جمعیتی در ایران است.
در گزارشی که توسط اندیشکده امنیتی آمریکایی American Enterprise Institute منتشر شده، بخشی از واقعیت با تحریف و جهت‌دهی هدفمند ارائه شده که در ادامه به آن می‌پردازیم.

افول زاد و ولد در ایران که گویی متوقف‌نشدنی است

با وجود توصیه‌ها و تأکیدهای روحانیون حاکم برای افزایش جمعیت و اجرای سیاست‌های تشویقی زاد و ولد، نرخ باروری در ایران بار دیگر رو به کاهش گذاشته است.

اوایل ماه جاری، تهران تایمز گزارش داد که تعداد تولدهای سالانه در ایران به زیر یک میلیون رسیده است. طبق آمار سازمان ثبت احوال، تنها کمی کمتر از ۹۸۰ هزار تولد بین سال تقویمی منتهی به ۲۰ مارس ۲۰۲۵ (مطابق با سال ۱۴۰۳ هجری شمسی) ثبت شده است.

مدت بسیار زیادی است که تعداد تولدها در ایران تا این حد پایین نبوده است. به‌گفته‌ی بخش جمعیت سازمان ملل متحد، باید به هفتاد سال پیش – یعنی ۱۹۵۵ – بازگردیم تا سالی را بیابیم که تعداد تولدهای سالانه در ایران کمتر از امروز بوده باشد. همان‌طور که در نمودار اول دیده می‌شود، تعداد تولدهای فعلی کمتر از نصف آمار مربوط به سال ۱۹۸۵، یعنی حدود چهل سال پیش، است.

همچنین، روند نزولی تولد در ایران بسیار سریع و چشمگیر است. آماری که به‌تازگی منتشر شده، حدود ۱۴ درصد کمتر از پیش‌بینی‌های چشم‌انداز جمعیتی جهان ۲۰۲۴ سازمان ملل برای ایران است. در آن پیش‌بینی‌ها، ایران تا سال ۲۰۵۰ به زیر یک میلیون تولد در سال نمی‌رسید.

از آن‌جا که نظام ثبت ولادت‌ها در ایران تقریباً کامل و دقیق است، این ارقام جدید احتمالاً اشتباه آماری نیستند. بنابراین، یک افت شتاب‌گرفته در حال وقوع است — به‌عبارتی، واقعیت جمعیتی ایران حدود یک نسل از انتظارات کارشناسان جلوتر است.

اما سطح باروری در ایران امروزه چقدر پایین است؟ بسیار پایین، دست‌کم برای کشوری که خود را جمهوری اسلامی می‌نامد. البته این پارادوکس، دیگر چندان خبر تازه‌ای نیست.

مدت‌ها پیش از این نقطه عطف اخیر، کاهش نرخ باروری در ایران بسیار چشمگیر بوده است؛ همان‌طور که در نمودار دوم می‌بینیم، سازمان ملل تخمین می‌زند که نرخ باروری کلی ایران (تعداد فرزند به‌ازای هر زن، یا TFR) در تنها ۲۰ سال، از حدود ۶.۶ در سال ۱۹۸۲ به تنها ۱.۸ در سال ۲۰۰۲ سقوط کرده است. این یکی از شدیدترین افت‌های باروری در دوران پس از جنگ جهانی دوم به‌شمار می‌رود — و این در حالی است که بر خلاف انقلاب‌های زاد و ولد در شرق آسیا، این افت نمی‌توانست نتیجه‌ی نوسازی سریع اقتصادی و اجتماعی باشد.
ایران حدود سال ۱۹۹۹ وارد مرحله‌ی باروری کمتر از سطح جایگزینی شد و از آن زمان تا کنون، همچنان در همان سطح باقی مانده است. با وجود اندکی افزایش باروری پیش از همه‌گیری کرونا، ایران در هیچ‌یک از سال‌های قرن ۲۱ حتی به‌طور موقتی نیز به سطح جایگزینی نرسیده است.


در تازه‌ترین دور از پیش‌بینی‌های خود، سازمان ملل نرخ باروری ۱.۶۸ را برای ایران در سال‌های ۲۰۲۴–۲۰۲۵ پیش‌بینی کرده بود — رقمی که حدود ۲۰ درصد کمتر از سطح موردنیاز برای ثبات جمعیت در بلندمدت است.

اما آمار تولد جدید تهران نشان می‌دهد که نرخ باروری کنونی بسیار پایین‌تر است. این آمار حاکی از آن است که TFR ایران اکنون در حدود ۱.۴۵ است. به‌عبارتی، نرخ باروری ایران در حال حاضر احتمالاً دست‌کم ۳۰ درصد پایین‌تر از سطح جایگزینی است.

و این، تنها متوسط کشوری است. در بسیاری از مناطق ایران، نرخ باروری حتی پایین‌تر است. در استان تهران، گزارش شده که نرخ باروری در سال منتهی به مارس ۲۰۲۰ به ۱.۳ تولد به‌ازای هر زن کاهش یافته بود. با توجه به آخرین ارقام تولد در تهران، برآوردهای خام نشان می‌دهد که TFR امروز این استان کمتر از ۱.۲ است — شاید حتی به ۱.۱۵ رسیده باشد. به‌عبارت دیگر، نرخ باروری استان تهران ممکن است امروز ۴۰ تا ۴۵ درصد کمتر از سطح جایگزینی باشد. نرخ باروری برای خود شهر تهران احتمالاً حتی کمتر از این هم هست.

نکته جالب توجه دیگر آن است که این آمار جدید و قابل توجه ایران با الگوهای باروری سایر کشورهای منطقه‌اش نیز هماهنگی دارد. ترکیه، برای مثال، به‌تازگی آمار تولدهای سال ۲۰۲۴ را منتشر کرده که نشان می‌دهد نرخ باروری کل این کشور حدود ۱.۴۸ بوده است. این رقم در آنکارا، پایتخت ترکیه، reportedly به ۱.۱۵ رسیده است.

مقایسه با اروپا نیز قابل تأمل است. با لغزیدن به دره‌ی باروری زیرسطح جایگزینی، ایران امروز در سطحی اروپایی قرار گرفته است. (میانگین TFR کشورهای اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۳ حدود ۱.۳۸ بود.) نرخ باروری استان تهران امروز با پایتخت‌هایی چون برلین، بوداپست و وین (همگی با TFR حدود ۱.۲ در سال ۲۰۲۳) برابری می‌کند.


الگوهای باروری اروپا بازتابی از ارزش‌های سکولار آن است: این منطقه عملاً وارد مرحله پسامسیحیت شده است. حال این پرسش پیش می‌آید: آیا جامعه‌ای سکولار نیز در دل حکومت دینی ایران پنهان شده است؟

تحلیل:


اگرچه این گزارش توسط اندیشکده آمریکایی American Enterprise Institute منتشر شده و ظاهراً آماری است، اما لازم است به هدف‌گذاری پشت آن توجه کنیم. این گزارش به شکلی هدفمند، سعی دارد کاهش نرخ باروری را به‌عنوان نشانه‌ای از ناکارآمدی حاکمیت دینی و فروپاشی فرهنگی ایران برجسته کند.

مقایسه نرخ باروری استان تهران با شهرهای اروپایی و القای این‌که ایران به‌سوی یک جامعه سکولار مخفی حرکت می‌کند، بیشتر پیام‌های سیاسی دارد تا صرفاً آماری. چنین رویکردی می‌تواند افکار عمومی داخل و خارج کشور را تحت تأثیر قرار دهد و در نهایت به تضعیف انسجام ملی منجر شود.
از سوی دیگر، کاهش نرخ باروری در ایران یک واقعیت غیرقابل انکار است. دلایل آن پیچیده و چندوجهی است و شامل عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، و تغییر سبک زندگی شهری می‌شود. مقابله با این بحران نیازمند برنامه‌ریزی جامع و هماهنگ در حوزه‌های مختلف از جمله سیاست‌های تشویقی فرزندآوری، بهبود وضعیت اقتصادی جوانان، آموزش فرهنگی و اجتماعی و حمایت همه‌جانبه از خانواده‌هاست.
در انتها باید گفت ؛

اگرچه اندیشکده آمریکایی این گزارش را با اهداف سیاسی منتشر کرده، اما نباید کاهش نرخ باروری را دست‌کم گرفت. این موضوع یک تهدید واقعی و جدی برای آینده جمعیتی و امنیت ملی کشور است.
لزوم دارد که مسئولان و سیاست‌گذاران با درک عمیق‌تر این چالش، ضمن مقابله هوشمندانه با تحریف‌ها و عملیات روانی دشمن، اقداماتی جدی و گسترده برای بازگشت نرخ باروری به سطح جایگزینی و بالاتر بردن امید به زندگی و حمایت از جوانان و خانواده‌ها انجام دهند.

نبرد آینده بر سر نیروی انسانی و جمعیت است و هرگونه غفلت می‌تواند پیامدهای سنگینی در پی داشته باشد.